Dossiers – Good Governance Centre

Dossier GEM2020: Governance Evaluative Model

Welke waarden en principes inspireren mensen en organisaties? Welke maken deel uit van governance codes? Zijn alle waarden en principes gelijk of zijn sommige gelijker dan andere?

Samenvatting en inleiding

GEM2020 staat voor de versie van het ‘Governance Evaluative Model’ (GEM), die in 2020 is geformuleerd. Het model bestaat uit 5 lagen (G0-G4) die een bepaalde governance oriëntatie typeren met bijbehorende waarden en principes – een eerdere versie met 4 lagen is geformuleerd in Ruimschotel 2014, Goed Toezicht.

Niveau	Typering
G0. pre-governance	niet gereguleerde macht, blote macht, kracht
G1. formele governance	gelegitimeerde macht, rechten en plichten
G2. professionele governance	gerealiseerde of uitgeoefende macht, professionaliteit
G3. maatschappelijke governance	gedeelde macht, belangenafweging met stakeholders
G4. morele of ethische governance	macht en moraal, solidariteit ook buiten eigen groep

‘

GEM2020 heeft verschillende functies;

als typologie en beschrijvend ordeningskader om onderwerpen, discussies, principes, waarden en wereldbeschouwingen te situeren op de verschillende niveaus;
als analytisch-evaluatief model, om te gebruiken in settings van evaluatie en reflectie door RvB’s, RvT;s en RvC’s én in de onderlinge samenwerking tussen de RvB’s enerzijds en de RvC’s en RvT’s anderzijds;
als theorie om historische ontwikkelingen te beschrijven;
als normatief perspectief; om aan te geven welke lagen of clusters van waarden in de organisatie of samenleving meer gewicht moeten hebben.

Het GGC gebruikt GEM2020 als een richting gevend perspectief, dat wil zeggen, dat we het model gebruiken om onze positie te kiezen en aan te duiden. We lichten GEM2020 verder toe (onder A) en geven aan hoe het in de praktijk van de boardroom te gebruiken is (onder B).

We zijn nieuwsgierig te weten in hoeverre lezers het model behulpzaam vinden. Kent u goede governance praktijken op één van de niveaus. Laat het weten als u in dit onderwerp of deze benadering geïnteresseerd bent, dan houden we u actief ‘aangehaakt’ bij dit dossier. Zie ook C. En verder…

A. GEM2020 toegelicht

GEM2020 als typologie

We definiëren GEM2020 aan de hand van een omschrijving van de meest relevante governance principes en de meest typische waarden,

Niveaus	Typering	Typische governance principes	Typische waarden
G0. pre-governance situatie	niet gereguleerde macht, blote macht, kracht	ieder voor zichzelf moge de sterkste winnen	vrijheid, kracht, slimheid, zelfredzaamheid
G1. formele governance	gelegitimeerde macht, rechten en plichten	rechten en functies worden formeel toebedeeld er is een formele machtsverdeling en verantwoording	rechtmatigheid, legitimiteit
G2. professionele governance	gerealiseerde macht, professionaliteit	macht en functie dienen effectief te worden uitgeoefend.	effectiviteit, profes-sionaliteit, rationaliteit
G3. maatschappelijke governance	gedeelde macht, belangen-afweging met stakeholders	een actor heeft een maatschappelijke verantwoordelijk-heid, minimaal tegenover zijn directe stakeholders	redelijkheid, betrokken-heid, afweging,
G4. morele of ethische governance	macht en moraal, verbinding ook buiten eigen groep	een actor heeft ook een bredere, ethische of morele verantwoordelijkheid jegens ‘rest van de wereld’	rechtvaardigheid, solida-riteit, duurzaamheid,

De vijf lagen kunnen nog sterker of dieper worden aangeduid door de correspondentie aan te geven met andere, fundamentele onderscheidingen, variërend van sociaal-grammaticaal, psychologisch-ethisch, economische en politiek.

Governance niveaus (Gn)	sociaal, gram.	psych./ ethisch	economisch	politieke houding
G0. pre-governance situatie	ik	egoïstisch	naakt kapitalisme	rechts
G1. formele governance	wij	egocentrisch	gereguleerd kapitalisme
G2. professionele governance	het	neutraal	pragmatisme, functionalisme	neutraal
G3. maatschappelijke governance	jullie	sociaal	socialisme
G4. morele of ethische governance	zij	altruïstisch	‘universalisme’, neo-socialisme	links

De verschillende niveaus representeren, zo is wel duidelijk, grote verschillen in waarden, wereldbeeld, gevoel en gedrag.

GEM2020 als theorie

De typologie van GEM leent zich goed voor gebruik in wetenschappelijke theorieën over de ontwikkeling van een samenleving, bijv. dat deze zich ontwikkelt van G0 (weinig spelregels, ieder voor zich) via G1 (juridische normering en bescherming) en professionele verankering (G2) tot G3 (meer rekening houden met de maatschappelijke stakeholders) en G4 (nadruk op moraliteit, zoals verbondenheid met kustgebieden in ZO-Azië die sterk zullen leiden onder de verwachte stijging van de zeespiegel. Of een theorie die zegt dat perioden met nadruk op G0 en G1 afgewisseld worden door perioden met nadruk op G3 en G4; de geschiedenis niet als een rechte lijn maar als een golf beweging.

GEM2020 als normatief frame

GEM2020 maakt het makkelijk om de dominante waardeoriëntatie van een persoon of organisatie aan te geven. Men kan dus ook zijn eigen normatieve wereldbeeld in termen van GEM beschrijven, bijv. door te zeggen, dat de niveaus 1 en 2. de meest belangrijke zijn voor mensen, organisaties en samenleving. Of dat juist de niveaus 3 en 4. meer nadruk moeten hebben. Een dergelijke strekking valt op te maken uit een opiniestuk in het Financieel Dagblad van 23 mei 2020, geschreven door een aantal hoogleraren ondernemingsrecht, waaronder Jaap Winter; “Maatschappelijk verantwoord besturen en toezichthouden, dat is het nieuwe normaal”. Als ze het GEM model hadden toegepast, zou hun boodschap nog makkelijker kunnen worden geduid, namelijk het verkleinen van de afstand tussen G1, het juridische beoordelingskader en G3, het maatschappelijk beoordelingsframe.

Een dergelijke typering van niveaus is natuurlijk globaal; een waardering hangt af van de concrete invulling. Op ieder niveau zijn er immers meer of minder geslaagde invullingen. Bij wijze van voorbeeld geven we enkele voorbeelden van wat we als goede, welwillende of ruimhartige uitwerkingen op een bepaald niveau zien (blauwe kolom) of wat als minder goede, beperkte uitwerkingen beschouwen (gele kolom).

Niveaus	Typische governance principes	Typische waarden	negatief, beperkt, gebruik	positief, ruimhartig gebruik
G0. pre-governance situatie	ieder voor zichzelf moge de sterkste winnen	vrijheid, kracht, slimheid, zelfredzaamheid	· het gaat altijd om eigen belang of genot · anderen mag je ge- of misbruiken	· vrijheid, individualisme en zelfredzaamheid zijn zeen groot goed · kracht niet misbruiken
G1. formele governance	rechten en functies worden formeel toebedeeld	rechtmatigheid, legitimiteit	· tot meer dan aan de wet is niemand gehouden · op naleving is minimale toezicht georganiseerd	· de wet formuleert een ethisch minimum, minder mag niet; · belangrijke principes ‘onder de wet’ brengen.
G2. professionele governance	macht en functie dienen effectief te worden uitgeoefend.	effectiviteit, professionaliteit, rationaliteit	· laat een ieder zich bij zijn eigen leest houden. · nadruk op ‘het goed doen’, niet op ‘het goede doen’.	· ieder doet het zijne zo goed/ professioneel mogelijk. · maar houdt oog op het grotere geheel
G3. maatschappelijke governance	verantwoordelijkheid, minimaal tegenover zijn directe stakeholders	redelijkheid, betrokkenheid, afweging,	· verantwoordelijk alleen tegenover directe stakeholders · alleen voorzover wet of governance codes dit voorschrijven	· een ieder is ook ver-antwoordelijk tegenover de omgeving in brede zin, de samenleving als geheel · ook private bedrijven dienen waarde aan de samenleving toe te voegen
G4. morele of ethische governance	iedereen heeft een ethische of morele verantwoordelijkheid jegens ‘rest van de wereld’	rechtvaardigheid, solidariteit, duurzaamheid,	· we beschermen de armen of de kwetsbaren · mensen vis geven	· we maken mensen minder kwetsbaar · mensen leren vissen

GEM2020 als Analysemodel

GEM valt vruchtbaar te gebruiken als en analyse- of liever spiegel-instrument, dat de waarden-oriëntatie van een land of een cultuur weergeeft. Je krijgt dan in zijn meest simpele vorm een spreiding van gewichten over de vijf clusters.

Bij wijze van voorbeeld hieronder een typering van Nederland en de VS. Daarnaast hebben we – bij wijze van ‘indicatie open voor discussie’ het gewenst profiel weergegeven, zoals dat typisch is voor Good Governance Centre.

Governance niveaus (Gn)	Typering	Typische governance principes	Typische waarden	Neder land	VS	GGC norm	toelichting bij propositie van GGC
G0. pre-governance situatie	niet gereguleerde macht, blote macht, kracht	ieder voor zichzelf moge de sterkste winnen	vrijheid, kracht, slimheid, zelfredzaamheid	1	4	1,5	belang iets sterker dan nu in Nederland, lang niet zo sterk als in de VS
G1. formele governance	gelegitimeerde macht, rechten en plichten	rechten en functies worden formeel toebedeeld er is een formele machtsverdeling en verantwoording	rechtmatigheid, legitimiteit	4	1,5	2	hangt af in hoeverre G1 ook de andere niveaus formaliseert, maar in principe minder sterk dan in legalistisch Nederland, maar sterker dan in VS
G2. professionele governance	gerealiseerde macht, professionaliteit	macht en functie dienen effectief te worden uitgeoefend.	effectiviteit, profes-sionaliteit, rationaliteit	2	2	2	waardering voor professionalisme,
G3. maatschappelijke governance	gedeelde macht, belangen-afweging met stakeholders	een actor heeft een maatschappelijke verantwoordelijkheid, minimaal tegenover zijn directe stakeholders	redelijkheid, betrokkenheid, afweging,	1,5	1	2,5	(veel) meer waardering voor maatschappelijke stakeholders dan nu in Nederland (en a fortiori de VS)
G4. morele of ethische governance	moraal boven macht, verbinding ook buiten eigen groep	een actor heeft ook een bredere, ethische of morele verantwoordelijkheid jegens ‘rest van de wereld’	rechtvaardig-heid, solidariteit, duurzaamheid,	1,	0,5	2	sterker dan nu in Ned., stuk sterker dan nu VS
totaal				10	10	10

Naast het gewicht is, zoals gezegd, de inhoud op elk niveau van belang; hoe beperkt of hoe ruimhartig geeft u inhoud aan de verschillende niveaus?

B. GEM2020 in de praktijk van de board room

GEM2020 helpt u om kritisch en constructief te reflecteren op de waarden van een organisatie, zoals uitgedragen door de personen die hier leiding aan geven. In het praktisch functioneren van toezicht in Raden van Commissarissen en Raden van Toezicht, helpt GEM2020 bij het reflectief vermogen en het innemen van een moreel en maatschappelijk wenselijke positie. In de praktijk zien we mogelijkheden tot verbetering in de wijze van opstellen tussen leden van deze Raden tegenover elkaar en in verhouding met de Directie waarop zij toezien. We noemen enkele voorbeelden van ons inziens aanbevelenswaardige werkwijzen en principes voor leden van RvC’s en RvT’s:

leden laten zich uit over welke de individuele motieven of waarden zijn van deze leden om überhaupt lid te (willen)/moeten) zijn van de Raad (verhouding over G0-G4)
zij streven naar een veel meer dan ooit divers samengestelde raad, naar o.m. gender, leeftijd ras en geloof; (G3)
zij zijn kritisch in het beoordelen van de in de markt te brengen producten en/of diensten door de onderneming of het instituut waar zij op toezien, in termen van het voldoen aan een werkelijke maatschappelijke bijdrage; (G3 en G4)
zij zijn bereid en in staat om hun wettelijke recht te vertalen in een plicht om zich er van te vergewissen dat met de Directie afgesproken beleid ook daadwerkelijk in praktijk wordt gebracht. Dat zouden zowel reactieve als proactieve contacten met mensen uit eigen organisatie en daarbuiten kunnen zijn, naar de eigen keuze van de leden. (G1 en G2)

Speciaal voor deze Corona tijd. zullen zij zich als Raad en Raadslid, willen uitlaten over het gedrag van de directie en dus dat van de onderneming of het instituut waarover de directie wordt gevoerd, door het innemen van een positie, die voldoet aan governance principes op niveau G3 en G4 van GEM2020 Meer specifiek:

Nu de staat (opnieuw) bedrijven redt, hebben is het waardvol om de economie duurzamer en socialer te maken. Samen met de Directie roepen zij de overheid op om steun te verbinden aan voorwaarden van verduurzaming en sociale rechtvaardig.
Zij vormen samen een structuur van mensen die een sterke, duurzame en sociaal-rechtvaardige economie voorstaan en constateren dat bedrijven die jarenlang belasting ontweken en aandeelhouderswaarde stelden boven alle andere belangen, nu vragen om geld van de belastingbetaler. De rekening voor de ‘Na Corona-economische-crisis dreigt opnieuw, als na 2008, te gaan naar middeninkomens en de volgende generatie en verzoeken actief
de overheid om geld van de belastingbetaler alleen aan te wenden voor bedrijven die hun fair share aan belasting betalen, die duurzaam en sociaal-rechtvaardig werken en die producten of diensten maken waar de samenleving iets aan heeft.

C. En verder…

Toepassingen

Al deze aspecten – en meer – zouden aan de hand van het GEM2020 model binnen de onderneming met de RvC’s of RVT’s onder onze begeleiding kunnen worden geïntroduceerd en besproken. Zij kunnen dan, eventueel ook in overleg met de aandeelhouders, geheel of gedeeltelijk deel gaan uitmaken van de operationele opdrachten van deze Raden en Directies. Bel voor nader overleg hiertoe met Henk Koopmans (06 54 35 38 10) of Dick Ruimschotel (06 53 24 67 08).

Verder hebben we een Workshop samengesteld: Maatschappelijk toezicht; Uw organisatie in de samenleving; de samenleving in uw organisatie’. Hiermee willen we ingaan op de ambitie van private en semi-publieke organisaties om aan hun maatschappelijke missie meer handen en voeten te geven. Wat te doen? Hoe dit goed, verantwoord of innovatief te doen? Hoe doen anderen het? Hoe weet u of kunt u te weten komen, in hoeverre uw ambitie ook daadwerkelijk wordt vormgegeven en effect heeft? Als u eventueel interesse heeft, laat ons dat weten via mail of het contactformulier. Dan houden we u op de hoogte.

Follow up, vragen; hoe verder

Wij zouden het zeer op prijs stellen als u contact met ons zou opnemen en met ons mee wilt denken of doen. Het dossier is niet bedoeld om in archieven te verdwijnen; het blijft op tafel en wordt actief beheerd door Henk Koopmans (06 54 35 38 10) en Dick Ruimschotel (06 53 24 67 08). Of mail naar info@goodgovernancecentre.org. Hebt u kritiek of ziet u nog uitbreidingen of andere toepassingen?

Referenties

Voor verdieping van dit dossier verwijzen we met plezier naar relevante publicaties, zoals geschriften waar wij zelf inzichten of denkbeelden aan ontleend hebben, of publicaties die een goede discussie aangaan:

Harari, A brief history of mankind. Homo sapiens rules the world because it is the only animal that can believe in things that exist purely in its own imagination, such as gods, states, money and human rights.2015.
HFD van 20200523. Maatschappelijk verantwoord besturen en toezichthouden, dat is de nieuwe moraal. 25 hoogleraren ondernemingsrecht betogen dat “bestuurders moeten zorgen dat de vennootschap met haarondernemingsactiviteiten aan het maatschappelijk verkeer deelneemt als een verantwoordelijke vennootschap”. Ava en rechter moeten hierop toezien.
HFD van 20200523. Goed en fout in het bedrijfsleven. Een beschouwing van Pieter Couwenbergh over wat na de Corona tijd het nieuwe normaal in het bedrijfsleven moet worden, waarin niet alleen het voorstel van de 25 hoogleraren wordt meegenomen, maar ook een voorstel in de Financial Times, waarin een nieuw contract bepleit wordt, waarin de baten van het kapitalisme rechtvaardiger worden verdeeld. https://fd.nl/weekend/1345463/goed-en-fout-in-het-nederlandse-bedrijfsleven
Dick Ruimschotel. 2014. Goed Toezicht; principes van professionaliteit, democratie en good governance. Amsterdam: Mediawerf. Een uitgebreide, diepgaande beschouwing van belangrijke goverance en toezichtprincipes op alle belangrijke gebieden van een samenleving; overheid (internationaal, nationaal en decentraal), bedrijfsleven, semipublieke sector, maar ook maatschappelijk toezicht, goddelijk toezicht en zelftoezicht.
Dick Ruimschotel, GEM2020 als gelaagd ordeningsmodel voor governance principes. Zal worden gepubliceerd in het blad Goed Bestuur en Toezicht van september 2020. Een poging om te laten zien dat governance (als bestuur en toezicht samen) zich op vele verschillende waarden en principes kan richten en daarbij moet zorgen voor een goed, moreel en maatschappelijk gezien, acceptabel evenwicht.
Gillian Tett, Fool’s Gold How Unrestrained Greed Corrupted a Dream, Shattered Global Markets and Unleashed a Catastrophe. “In the mid 1990s, at a vast hotel complex on a private Florida beach, dozens of bankers from JP Morgan gathered for what was to become a legendary off-site meeting. It was a wild weekend. But among the drinking, nightclubbing and fist-fights lay a more serious purpose – to assess the possibility of building a business around the new-fangled concepts of credit derivatives. Part real-life thriller, part investigation and expose, this searing narrative takes us deep inside the shadowy world of complex finance – a perfect storm for the credit crunch”
Jeroen Smit. Het Grote Gevecht & het eenzame gelijk van Paul Polman. “Februari 2017 mislukt de poging van Kraft Heinz om voor 135 miljard euro Unilever te kopen. Een bedrijf dat stelt op de wereld te zijn om geld te verdienen heeft volgens Paul Polman geen bestaansrecht. De CEO van Unilever weigert voor een paar miljardairs te werken. Bedrijven moeten een force for good zijn, werken voor de miljarden mensen die niks hebben.”
Joseph Vögl Het Financiële regime. Een belangwekkend boek over de toenemende verstrengeling van economische en politieke macht die uitmondde in de financiële crisis. Voor iedereen die wil weten hoe het zo ver kon komen. De groeiende macht van private ondernemingen ten opzichte van natiestaten lijkt een recent probleem, gevoed door alsmaar groeiende banken en multinationals.
Rutger Bregman De meeste mensen deugen. september 2019 In dit boek verweeft Rutger Bregman de jongste inzichten uit de psychologie, de economie, de biologie en de archeologie. Hij neemt ons mee op een reis door de geschiedenis en geeft nieuwe antwoorden op oude vragen. Waarom veroverde juist onze soort de aarde? Hoe verklaren we onze grootste misdaden? En zijn we diep vanbinnen geneigd tot het kwade of het goede?

Actualiteit/bijgewerkt

https://www.goodgovernancecentre.org/ laatst bijgewerkt 13 juni 2020